اثر ایکیا (IKEA Effect) چیست و چگونه کاربران را در محصول خود درگیر کنیم؟

تاریخ انتشار: ۰۵ شهریور ۱۴۰۴

زمان تقریبی مطالعه: ۱۳ دقیقه

https://www.pgtm.ir/x4rD/

اثر ایکیا (IKEA Effect) چیست و چگونه کاربران را در محصول خود درگیر کنیم؟

با اثر ایکیا (IKEA Effect) آشنا شوید؛ اصل روانشناسی که توضیح می‌دهد چرا ما برای چیزی که در ساخت آن مشارکت داریم، ارزش بیشتری قائلیم. یاد بگیرید چگونه با این تکنیک قدرتمند، کاربران وب‌سایت و اپلیکیشن خود را درگیر و وفادار کنید.

آیا تا به حال پیش آمده که یک وسیله ساده را خودتان سرهم کنید—مثلاً یک میز یا قفسه کتاب از برند ایکیا—و بعد از اتمام کار، با وجود تمام سختی‌ها و شاید حتی کج و کوله بودنش، حس کنید این وسیله چقدر برایتان ارزشمند و دوست‌داشتنی است؟ حتی شاید آن را بیشتر از یک وسیله گران‌تر و آماده که از فروشگاه خریده‌اید، دوست داشته باشید.
این احساس اصلاً تصادفی نیست. شما در حال تجربه کردن پدیده‌ای روانشناختی به نام اثر ایکیا (IKEA Effect) هستید. این اثر، یک سوگیری شناختی قدرتمند است که توضیح می‌دهد چرا ما انسان‌ها برای چیزهایی که در ساختنشان زحمت کشیده‌ایم، ارزش بسیار بیشتری قائل می‌شویم. این اصل روانشناسی، یک کلید طلایی برای کسب‌وکارها، به خصوص در دنیای دیجیتال است. این مقاله، راهنمای شما برای شناخت اثر IKEA و یادگیری روش‌هایی است که با استفاده از آن، می‌توانید کاربران را به محصولات دیجیتال خود وفادار و علاقه‌مند کنید.

اثر ایکیا به زبان ساده چیست؟

اثر ایکیا اولین بار در یک تحقیق در سال ۲۰۱۱ توسط اساتید دانشگاه هاروارد، مایکل نورتون و دن آریلی، مطرح شد. آن‌ها در یک سری آزمایش، از شرکت‌کنندگان خواستند تا جعبه‌های ساده ایکیا را سرهم کنند. سپس، از آن‌ها پرسیدند که حاضرند چقدر برای جعبه‌ای که خودشان ساخته‌اند، پول بپردازند. در کمال تعجب، مبلغ پیشنهادی این افراد به طور میانگین ۶۳٪ بیشتر از مبلغی بود که گروه دیگری حاضر بودند برای همان جعبه، اما به صورت از قبل آماده شده، بپردازند!
اصل کلیدی این است: ما به طور غیرمنطقی برای محصولاتی که در ساخت یا تکمیل آن‌ها مشارکت کرده‌ایم، ارزش بسیار بیشتری قائل می‌شویم. این "زحمت دوست‌داشتنی"، باعث ایجاد یک پیوند عاطفی عمیق بین ما و آن محصول می‌شود.

چرا اثر ایکیا اینقدر قدرتمند است؟

این پدیده روانشناختی از سه منبع اصلی قدرت می‌گیرد:

حس مالکیت و افتخار: وقتی شما چیزی را می‌سازید، دیگر فقط یک کالا نیست؛ بلکه بخشی از شما، تلاش شما و خلاقیت شماست. این حس مالکیت و افتخار ("من این را ساختم!") باعث می‌شود ارزش آن محصول در ذهن شما چندین برابر شود.
توجیه تلاش (Effort Justification): مغز ما به طور طبیعی تمایل دارد زحماتی که می‌کشد را توجیه کند. اگر ما برای چیزی زمان و انرژی صرف کرده باشیم، برای اینکه احساس خوبی نسبت به خودمان داشته باشیم، به خودمان می‌گوییم "حتماً چیز ارزشمندی بوده که من برایش این همه زحمت کشیده‌ام."
احساس شایستگی و موفقیت: به پایان رساندن موفقیت‌آمیز یک کار، حتی اگر سرهم کردن یک وسیله ساده باشد، حس شایستگی و هوشمندی را در ما تقویت می‌کند. ما از محصولی که باعث شده احساس خوبی نسبت به توانایی‌های خودمان پیدا کنیم، خوشمان می‌آید.

اثر ایکیا در دنیای دیجیتال

این اصل روانشناسی فقط به دنیای فیزیکی محدود نمی‌شود. غول‌های تکنولوژی دائماً از اثر ایکیا برای درگیر کردن ما در محصولاتشان استفاده می‌کنند:

پروفایل‌های شبکه‌های اجتماعی (مانند لینکدین): وقتی در لینکدین ثبت‌نام می‌کنید، پلتفرم شما را رها نمی‌کند. بلکه قدم به قدم از شما می‌خواهد که پروفایلتان را کامل کنید. در پایان، شما پروفایل "خودتان" را ساخته‌اید و برای آن زحمت کشیده‌اید و احتمال رها کردن پلتفرم بسیار کمتر می‌شود.
شخصی‌سازی لیست‌های پخش در اسپاتیفای: ساختن یک پلی‌لیست موسیقی، یک فرآیند خلاقانه است. در نهایت، آن پلی‌لیست برای شما بسیار ارزشمندتر از هر پلی‌لیست آماده دیگری است، چون شما آن را "ساخته‌اید".
ساختن وب‌سایت با ابزارهای سایت‌ساز (مانند Wix): این پلتفرم‌ها استاد استفاده از اثر IKEA هستند. آن‌ها به کاربر اجازه می‌دهند تا قالب انتخاب کند، عناصر را جابجا کند و "وب‌سایت خودش" را طراحی کند.
کاراکترسازی در بازی‌های ویدیویی: بازیکنانی که ساعت‌ها وقت صرف شخصی‌سازی کاراکتر خود می‌کنند، بسیار بیشتر از دیگران در دنیای آن بازی غرق شده و به آن وفادار می‌مانند.

چگونه از اثر ایکیا در وب‌سایت یا اپلیکیشن خود استفاده کنیم؟

شما هم می‌توانید با استفاده هوشمندانه از این اصل، کاربران خود را به مشتریان وفادار تبدیل کنید.

فرآیند ثبت‌نام و آنبوردینگ را تعاملی کنید

به جای یک فرم ثبت‌نام ساده، یک فرآیند چند مرحله‌ای و جذاب طراحی کنید. از کاربر بخواهید از همان ابتدا، پروفایل خود را شخصی‌سازی کند؛ مثلاً یک آواتار انتخاب کند یا حوزه‌های مورد علاقه خود را مشخص نماید.

به کاربران اجازه شخصی‌سازی (Customization) بدهید

هرچه کاربر بیشتر بتواند محصول شما را مطابق با سلیقه خود تغییر دهد، حس مالکیت او بیشتر خواهد شد. قابلیت‌هایی مانند انتخاب تم (مثلاً حالت تاریک) یا تغییر چیدمان داشبورد، نمونه‌هایی از این استراتژی هستند.

کاربران را در تولید محتوا درگیر کنید (User-Generated Content)

از کاربران خود دعوت کنید تا در محصول شما مشارکت کنند. این مشارکت می‌تواند در قالب نوشتن نقد و بررسی برای یک محصول، به اشتراک‌گذاری عکس‌های سفر، یا پاسخ به سوالات دیگران در یک انجمن آنلاین باشد.

پیشرفت و موفقیت را به آن‌ها نشان دهید

با استفاده از عناصر بصری مانند نوارهای پیشرفت (Progress Bars)، چک‌لیست‌ها، یا اهدای بج‌های مجازی (Badges)، به کاربر نشان دهید که در حال تکمیل کردن پروفایل یا یادگیری استفاده از محصول شماست.

تشویق به سرمایه‌گذاری داده (Data Investment)

یکی از قدرتمندترین روش‌ها برای درگیر کردن کاربر، تشویق او به وارد کردن داده‌های شخصی‌اش در پلتفرم شماست. برای مثال، در اپلیکیشن‌های سلامتی، کاربر با وارد کردن اطلاعات تمرین‌ها و وعده‌های غذایی خود، به تدریج یک تاریخچه ارزشمند برای خودش می‌سازد. هرچه این داده‌ها کامل‌تر شوند، محصول برای او شخصی‌تر و مفیدتر شده و ترک کردن آن سخت‌تر می‌شود. در واقع، کاربر در حال ساختن "دارایی دیجیتال" خود در بستر محصول شماست.

ارائه نقاط شروع قابل ویرایش (Editable Starting Points)

گاهی شروع کردن از یک صفحه کاملاً خالی برای کاربر ترسناک است. به جای این کار، به او قالب‌ها یا نمونه‌های از پیش آماده شده‌ای را ارائه دهید که بتواند آن‌ها را ویرایش کرده و به سلیقه خود شخصی‌سازی کند. ابزارهایی مانند Canva (برای طراحی گرافیک) یا Mailchimp (برای ساخت ایمیل) از این روش به خوبی استفاده می‌کنند. این کار هم زحمت اولیه را کم می‌کند و هم به کاربر اجازه می‌دهد تا با ویرایش و تکمیل یک نمونه، حس خلق کردن و اثر ایکیا را تجربه کند.

ایجاد مسیرهای یادگیری و پیشرفت (Learning Paths)

برای محصولات کمی پیچیده‌تر، می‌توانید یک مسیر یادگیری طراحی کنید. با ارائه آموزش‌های کوتاه، ماموریت‌های کوچک، و اهدای بج پس از یادگیری هر بخش، کاربر را تشویق می‌کنید تا بر استفاده از محصول شما مسلط شود. زحمتی که کاربر برای یادگیری و "استاد شدن" در محصول شما می‌کشد، باعث می‌شود ارزش آن ابزار در ذهن او بسیار بیشتر شود و به راحتی به سراغ رقبایی که باید از صفر یاد بگیرد، نرود.

اجازه ساختن شبکه‌های ارتباطی (Allowing Network Building)

در پلتفرم‌های اجتماعی یا جامعه-محور، فرآیند پیدا کردن و دنبال کردن دوستان یا همکاران، خود نوعی "ساختن" است. کاربر با صرف زمان و تلاش، در حال ساختن شبکه ارتباطی و فید محتوایی شخصی خودش است. این شبکه، یک دارایی ارزشمند است که کاربر آن را درون محصول شما ایجاد کرده و همین موضوع، او را به پلتفرم شما وفادارتر می‌کند.

یک نکته کلیدی: تعادل را حفظ کنید!

مراقب باشید! اثر ایکیا زمانی کار می‌کند که کاربر در نهایت موفق به تکمیل کار شود. اگر فرآیند مشارکتی که طراحی می‌کنید بیش از حد سخت و گیج‌کننده باشد و کاربر شکست بخورد، نه تنها عاشق محصول شما نمی‌شود، بلکه از آن متنفر خواهد شد. بنابراین، فرآیند مشارکتی که طراحی می‌کنید باید به اندازه کافی ساده و راهنمایی شده باشد تا کاربر حس موفقیت را تجربه کند، نه حس شکست و ناکامی.

جمع‌بندی

اثر ایکیا به ما یک درس بسیار مهم می‌دهد: کاربران فقط به دنبال یک محصول بی‌نقص و آماده نیستند؛ آن‌ها به دنبال حس مالکیت، شایستگی و موفقیت هستند. با دعوت کردن آن‌ها به مشارکت در ساخت تجربه خودشان، شما آن‌ها را از مصرف‌کنندگان منفعل به شرکای وفادار و سرمایه‌گذار در محصول خود تبدیل می‌کنید.
درک این اصول روانشناسی، تفاوت بین یک وب‌سایت معمولی و یک تجربه دیجیتال فراموش‌نشدنی را رقم می‌زند. ما در پینگوتیم، با به‌کارگیری اصول تجربه کاربری (UX) مانند اثر ایکیا، محصولاتی را طراحی می‌کنیم که نه تنها کارآمد هستند، بلکه یک رابطه عمیق و پایدار با کاربران شما برقرار می‌کنند. برای طراحی محصولی که کاربران در ساختن آن مشارکت کنند و به آن وفادار بمانند، با ما تماس بگیرید.

بیشتر بخوانید